با بررسی تاریخ و تمدن بشری در می یابیم که عطریات و گل ها و گیاهان معطر جایگاه ویژه ای در نزد اقوام متمدن داشته اند و بهره جستن از عطریات پیشینه ای به درازای تاریخ تمدن دارد« اقوام متمدن باستانی نظیر مصریان و چینیان در مشرق زمین و یونانیان و رومیان در مغرب زمین با انواع گل ها و گیاهان خوشبوی و مواد معطر آشنایی داشته اند و آنها را به مقاصد و شیوه های گوناگون به کار می برده اند»

و در ایران که خود گهواره کهن نشو نمای تمدن بشری است گل ها و گیاهان خوشبوی و مواد معطر، جایگاه خاص و کاربرد های فروان داشته است .ایران باستان ، بنابر دانشنامه ی کامپتون ، با تبدیل صنعت رایج عطر سازی آن زمان به هنری ظریفه ، در گسترش این صنعت کوشیدند و شکی نیست که این گسترش و پیشرفت در حقیقت ریشه در روح لطیف و طبع زیبایی شناس و زیبایی پسند ایرانی دارد. با وجود آن که تاریخ دقیق آغاز هنر تهیه ی مواد معطر از رستنی های خوشبو و یا کاربرد این مواد در دوران ایران باستان مشخص نیست اما مسلم است که این تاریخ به دوران قبل از میلاد مسیح باز می گردد زیرا با دقت در تواریخ و اسناد بازمانده که به دوران هخامنشی و حکومت هخامنشیان ( 559-321 پ.م. ) مربوط می شوند، از « عطرسازان » دربار شاهان و به کاربردن انواع عطریات و نیز گل ها و گیاهان معطر در مراسم گوناگون تشریفاتی ، مذهبی و حتی به نوعی در نبرد ها ، خبر می دهند برای نمونه ، « از آغاز حکومت هخامنشی ( دوران کوروش) و حتی تا دویست سال بعد ، پس از فتح شهرها به دست سربازان ایرانی و هنگام ورود پادشاه به شهرها ، علاوه بر فرش کردن جاده با گل های معطر و تاج گل ها ، در دو سوی جاده ، در اجاق های نقره که به ردیف چیده بودند ، صمغ های خوشبو و عطرهای مختلف می سوزاند»

الف- بررسی اسطوره های مربوط به رستنی های معطر و عطریات در ایران باستان 3

ب- بررسی چگونگی کاربردهای رستنی های معطر و عطریات درسنت ها آیین های مذهبی ایران باستان

1- بخورها

2-گل ها و گیاهان خوشبو

3-گلاب

و کاربرد های آن ها در انواع آداب و آیین های مذهبی از جمله جشن ها

الف. اسطوره ها

بی شک ، اسطوره های مربوط به گل ها و گیاهان خوش بو بخشی از زیبا ترین اسطوره ها و نیز سوزاندن آن ها در آتش به منظور سرشار کردن هوا از بوی خوش آن ها قسمتی از گسترده ترین آداب دینی زردشتیان را تشکیل می دهد ، زیرا چه رستنی های معطر به طور کلی و چه سوزاندن بعضی ز آن ها در آتش و به عبارت دیگر ، ارتباط آن ها با آتش ، از به دینی جدایی ناپذیر است . این پیوند نا گسستنی را می توان در کهن ترین ماخذ مذهبی ایران باستان ، یعنی کتاب اوستا ، و نیز منابع متاخر نسبت به آن ، نظیر بندهش ، صددرنثر ، ارداویرافنامک و روایت پهلوی یافت.از جمله اسطوره های مهم مربوط به رستنی های خوشبوی در اوستا ، اسطوره ها ی مهم به رستنی های خوشبوی در اوستا ، اسطوره « جم» و « ورجمکرد» است بنابر وندیداد ( فرگرد دوم / 28 )اهورامزدا به جم فرمان می دهد تا « تخم همه ی رستنی هایی را که بر این زمین ، بلند ترین و خوشبئ ترین اند ، همراه خود به ورجمکرد ببرد و جم : « بدانجا تخم همه ی رستنی هایی را که بر این زمین بلند ترین و خوشبوی ترین اند ،فرازبرد» (وندیداد فرگرد دوم /36) بدین ترتیب جمشید ، پادشاه اسطوره ای اوستا ، مامور حمایت و حفاظت از رستنی های معطر می گردد و سپس ، در سیر تحول اسطوره ای_ تاریخی خود تا ایران پس از اسلام ، به نخستین کاشف و سازنده ی عطریات و مواد خوشبوی بدل می گردد ، چنان که در شاهنامه می خوانیم :

دگر بوهای خوش آورد باز                           که دارند مردم به بویش نیاز

چو با و چو کافور و چون مشک ناب                             چو عود و چو عنبر چو روشن گلاب

شاهنامه مسکو ، ج 1 ، بب41-42)

بلعمی نیز بدان اشاره می کند « ... بو های خوش ، چون بان و کافور و مشک ناب و عود و عنبر و گلاب ، پدید آورد»

چنین اسطوره ای بدون شک به اهمیت خورشید به عنوان پرورنده ی رستنی ها و در نتیجه ، به عنوان منشا بوی خوش رستنی های معطر باز می گردد.

اسطوره ای دیگر در گزیده ای زادسپرم به رستنی های معطر و ارتباط آن ها با « آتش» اشاره می کند به آتش « اوروازشت » و نقش آن در پدید آمدن عطر خوب رستنی های معطر اشاره

دارد:اورزاوشت ، آتش لطیف است که در تخم گیاهان آفریده شده واز خویشکاری های آن این است که شکوفه ی گیاهان را « دلپسند ، نیک چهره و خوشبو» می سازد

بنا بر روایت پهلوی ، رستنی های خوشبو به واسطه ی عطر و بو و لطافت دلپسندشان آینه امشاسپندان دانسته شده اند

چنین نماد پردازی را در بند هش نیز می توان یافت که بعضی از رستنی های خوش بو را ، امشاسپندان می داند بدین ترتیب چنین رستنی هایی در حقیقت یکی از نماد های گیتیگ آسمانیان هستند برای نمونه گیاه خوشبوی « شاهسپرغم »( ریحان ) گیاه ویژه شهریور ،« بیدمشک» متعلق به سپندارمذ ، « یاس سفید » ویژه بهمن ، گل میخک ( زنبق ) خاص امرداد « سوسن» ویژه خرداد « نسترن» ( و یا « نسرین »)ویژه رشن « مرزنگوش» خاص اردی بهشت « بنفشه» ویژه مهر « شکوفه های بهاری » ویژه اشی ، گیاه« سی سنبر » خاص بهرام است ( البته گونه ای از گل بیدمشک نیز بهرامک ( بهرامج) نامیده شده است بر اساس آنچه گذشت رستنی های معطر ، اهورا آفریده و متعلق به مینوان اهورایی اند .

علاوه بر بوی خوش ، « خوش بویی » نیز از صفات اهورا آفریده است و در برابر آن « گند» یعنی بد بویی صفت اهریمن به شمار » آید