تهيه نهال
پس از اينكه با توجه به شرايط محيطی منطقه و عوامل اقتصادی ، نوع و رقم ميوه گزينش شد ، بايد به تهيه نهال اقدام كرد . بيشتر درختان مرکبات از طريق پيوند و تعدادی نيز از راه قلمه و بذر افزوده میشود . روش توليد نهال هرچه كه باشد ، كيفيت نهال بالاترين اهميت را در رشد آن و باروری درخت دارد .
باغدار بايد كوشش كند كه بهترين نهال ممكن را هر چند با قيمتی بسيار بالاتر از معمول ، تهيه كند ، زيرا درختان حاصل از چنين نهال‌هايی نه تنها در چند سال اول باروری جبران مخارج اضافی را خواهند كرد ، بلكه پس از آن نيز پوسته ، نسبت به درختان حاصله از نهال‌های نامرغوب ، منافع بيشتری خواهند داشت .
هنگامی كه به دليل كوچكی سطح زير كشت ، تعداد نهال‌های مورد لزوم كم باشد ، بهتر است آنها را بصورت آماده از مؤسسات مورد اطمينان ، خريداری كرد . اين امر ، اولاً به باغدار امكان گزينش بهترين نهال‌ها را می‌دهد ، ثانياً از صرف يكسال وقت برای توليد نهال جلوگيری می‌كند . اگر سطح كشت گسترده باشد ، از آنجا كه گاهی خريد نهال بسيار گران تمام میشود ، بهتر است كه باغدار با كشت بذر و پيوند روی نهال‌های حاصله ، خود نهال‌های مورد نياز خود را تهيه كند .
هنگام خريد نهال ، بايد سعی شود كه كليه نهال‌ها دارای ريشه قوی و سالم باشند و چون به طور معمول بيرون آوردن گياهان از زمين و ترابری آنها از خزانه به محل كشت و در زمستان انجام میشود ، بايد از آسيب ديدن ريشه‌ها توسط سرما جلوگيری به عمل آيد و پس از رسيدن به محل باغ نيز بايد بيدرنگ ريشه‌ها را در زير خاك قرار داد و تا زمان كاشت در همان‌جا نگاهداری كرد .
4- روشهای كاشت :
الف: نقشه باغ :
درختان مرکبات برای رسيدن به حداكثر رشد ، و توليد بيشترين و مرغوبترين محصول ، نياز به دريافت نور كافی دارند . اين امر ايجاب می‌كند كه هنگام كاشت ، بين درختان مجاور فاصله بخصوصی ، كه برای درختان مختلف متفاوت است و به اندازه آنها در حداكثر رشد بستگی دارد ، رعايت شود .
اگر همانطور كه در بيشتر باغ‌های سنتی ايران به چشم می‌خورد ، درختان نزديكتر از فاصله لازم كشت شوند هنگام باروری روی يكديگر سايه میاندازند و ميزان محصولشان پايين می‌آيد . علاوه بر رعايت فاصله ، درختان بايد روی رديف‌های منظم شمالی جنوبی كشت گردند تا اولاً بتوانند از نور آفتاب بيشتری استفاده ببرند و ثانياً امكان رفت و آمد كارگران و وسايل موتوری فراهم گردد . نسبت فواصل درختان روی رديف‌ها به فواصل بين رديف‌ها ، روشهای كاشت مختلفی را بوجود می‌آورد كه از مهم‌ترين آنها می‌توان مربعی ، مستطيلی ، مثلثی و داربستی را نام برد .
روش مربعی
در روش مربعی ، فاصله درختان روی رديف‌ها با فاصله بين رديف‌ها برابر است ، بطوری كه هر چهار درخت روی رئوس يك مربع ، قرار می گيرند و بنابراين در باغ ، علاوه بر رديف‌های شمالی جنوبی ، رديف‌های شرقی غربی نيز وجود خواهند داشت .
در اين روش ، اگر فاصله مناسب در حين كاشت رعايت شده باشد ، درختان در حداكثر رشد قسمت اعظم سطح باغ را می‌پوشانند و بين آنها فاصله كمی برای عبور و مرور كارگران و ماشين‌آلات باقی می‌ماند . در اين روش ، در صبح و بعد از ظهر ، درختان مجاور روی هم سايه میاندازند و به همين دليل ، اين روش هرچند براي نقاط گرمسيری كه دارای نور بيشتر هستند قابل قبول است ، برای نقاط سردسير شمالی كه شدت نور كمتری دارند مناسب نيست .
روش مستطیلی
در روش مستطيلی فاصله درختان روی رديف‌ها، از فاصله بين رديف‌ها بيشتر است و به اين دليل با فرض تخصيص مساحتی مساوی با روش مربعی به هر دو درخت ( مثلاً 10× 4.9 متر، برابر 7×7 متر ) درختان ، در صبح و بعد از ظهر، سايه كمتری روی هم میاندازند و هر درخت از نور بيشتری بهره‌مند می‌گردد .
در اين روش ، درختان در حداكثر رشد ، فواصل بين رديف‌ها را پر می‌كنند ولی در روی رديف فاصله بيشتری برای درختان وجود خواهد داشت كه عبور و مرور وسايل را در جهت شمالی جنوبی تسهيل می‌كند . اين روش بويژه برای مناطق سردسير مناسب است و توصيه می شود .
روش مثلثی و لوزی
در روش مثلثی كه لوزی و شش گوش هم خوانده میشود هر سه درخت روی رئوس يك مثلث ( به طور معمول متساوی‌الاضلاع و گاهی متساوی‌الساقين ) كه جهت قاعده آن شرقی غربی است ، و هر چهار درخت روی رئوس يك لوزی كشت می شوند . اين روش از نظر سايه‌اندازی مانند روش مربعی است و تفاوتهای آن با روش مربعی اين است كه اولاً در اين روش رديف‌های شمالی - جنوبی وجود ندارد و ثانياً با رعايت فواصل مساوی ، در اين روش حدود 16% بيش ازa روش مربعی ، در واحد سطح، درخت كاشته می شود .
روش داربستی
در روش داربستی درختان ، به روشهای ويژه‌ای پيرايش میشوند و توسط چند رديف سيم فلزی كه به پايه‌های متصل هستند ، نگاهداری میگردند . در اين روش ، درختان فقط از يك سو روی رديف قرار دارند و به طور معمول درختان هر رديف ، در حداكثر رشد، فواصل بين خود را پر می‌سازند . چون گياهان ، در اين روش تنها «دو بعد» دارند . به بادهای عمود بر جهت رديف حساسند و به اين دليل در مناطقی كه دارای بادهای شديد و منظم هستند ، راستای رديف بايد حتماً همسوی باد باشد تا يك سوی رديف در تمام طول صبح و پيش از ظهر ، سوی ديگر در تمام طول بعد از ظهر و عصر از نور آفتاب بهره‌مند گردد .
ب: پياده كردن نقشه باغ و تهيه محل كشت
برای پياده كردن نقشه باغ ، بايد اول محل كشت اولين درخت را تعيين و بر حسب آن محل اولين رديف درختان را توسط ريسمان مشخص ساخت . براي اينكار ، در يكی گوشه‌های زمين نقطه‌ای كه به اندازه نصف فاصله كشت از دو مرز همان گوشه باغ ( كه ممكن است ديوار و جوی آب، جاده و غيره باشد ) فاصله داشته باشد با كوبيدن ميخ چوبی مشخص گردد ، از اين نقطه توسط ريسمان ، اولين رديف درختكاری كه ترجيح داده میشود شرقی غربی باشد ، روی زمين ايجاد می شود . مرحله بعد در روشهای مربعی و مستطيلی و داربستی ، ترسيم دو خط عمود بر خط اوليه از دو انتهای آن است . در سطوح بزرگ برای جلوگيری از اشتباه اين كار بوسيله دوربين نقشه برداری انجام میشود ولی در سطوح كوچك می‌توان به شرح زير اقدام نمود :
اول به فاصله 3 متر از نقاط انتهايی الف و ب ، دو نقطه ج و نقطه د روی پاره‌خط اوليه الف و ب مشخص می گردد . سپس به مركزيت نقطه الف قوسی به شعاع چهار متر ، و به مركزيت نقطه ج قوسی به شعاع 5 متر چنان رسم میشود كه در نقطه س همديگر را قطع كنند . همين عمل را برای نقاط ب و د انجام می‌گيرد تا نقطه ش به دست آيد . بر حسب خواص مثلث قائم‌الزاويه ، زوايای س- الف- ج- و ش- ب- د قائمه هستند . با امتداد دادن خطوط الف- س و ب- ش دو بعد ديگر از منطقه اصلی درختكاری را به دست می‌آوريد كه در روی آنها ، به كمك متر فواصل بين خطوط را مشخص و توسط ريسمان به هم وصل می‌كنيم .
در روش مثلثی نياز به خطوط الف - س و ب - ش نيست و جای آن بايد پس از رسم خط الف - ب محل دومين درخت از سر رديف ، با متر مشخص و بعد به مركزيت اين نقطه و نقطه الف دو قوس با شعاعی مساوی به فاصله مورد نظر چنان رسم شود كه همديگر را قطع كنند ، نقطه تقاطع ، محل اولين درخت رديف بعدی را مشخص خواهد كرد .
اين عمل بايد آنقدر تكرار شود تا محل تمام رديف‌ها مشخص گردد در روش های ذكر شده تعيين محل درختان روی رديف‌ها توسط متر انجام می‌گيرد . در صورتی كه شكل زمين باغ كاملاً منظم و يا جهت ديوارهای آن شرقی غربی و شمالی جنوبی نباشد ، قطعاتی از باغ خارج از محوطه اصلی درختكاری قرار می گيرند كه در آنها می‌توان با امتداد دادن خطوط رسم شده محل درختان را مشخص كرد .
پس از تعيين محل درختان ، توسط دست و يا مته خاصی كه به تراكتور متصل است گودالی متناسب با نوع و ژرفای (عمق) خاك و ابعاد ريشه نهال بزرگتر باشد ابعاد گودال ، نيز بزرگتر گرفته میشود . حفر گودال با دست ، كاری پرزحمت است در حالی كه با تراكتور اين كار با سرعت بيشتر و قيمت كمتر انجام می‌پذيرد . در خاك‌های ژرف (عميق) كه از بافت خوبی نيز برخوردار باشند می توان به جای حفر گودال ، با استفاده از زيركاو (سوسولوزSous- soleuse (sub- soiler)) كه در دو جهت عمود بر هم در روی رديف‌ها به زمين زده میشود خاك را سست كرد و در محل‌های تقاطع خطوط زير كاو درختان را كاشت .
پ: كاشت نهال و هرس اوليه
در هنگام كاشت ، بيشتر نهال‌های مرکبات بايد ابتدا ريشه را با يك قيچی تيز هرس كرد تا اولاً سر ريشه اصلی قطع و گياه تحريك به توليد ريشه فرعی بيشتری شود . ثانياً سر ريشه‌ها ، كه بيشتر در اثر كنده شدن از خاك خزانه زخمی و بطور نامرتب قطع شده ، دارای يك سطح صاف شود ، زيرا ريشه‌های زخمی و سر ناصاف سريع مورد حمله انواع قارچ‌ها و باكتری‌ها قرار می گيرند و از بين می‌روند، در حالی كه اگر محل بريده شده صاف باشد به راحتی ترميم می‌گردد و از نفوذ عوامل بيماری‌زا پوشاننده جلوگيری می‌كند .
برای كشت نهال ، اگر خاك باغ حاصلخيز و دارای بافت مناسب باشد و توسط زير كاو آماده شده باشد، كافی است مقداری از خاك محل كاشت را با بيل برداشته ، پس از قراردادن ريشه‌ها درون گودال ، روی آنها را با خاك زبرين (سطح‌الارض) پوشاند . در مواردی كه برای كاشت، از گودال‌های دستی و يا مته‌ای استفاده می‌گردد ، بايد اول مقداری از خاك زبرين را با هم حجم خودش كود دامی پوسيده مخلوط ساخته به شكل مخروطی ، در ته گودال ريخت ، سپس ريشه‌ها را روی اين مخروط مرتب كرد و روی آنها را با خاك پوشاند و گودال را پر ساخت .
در كاشت نهال ، رعايت چند نكته ضروری است
1- ژرفای كاشت بايد طوری باشد كه پيوند گاه ( محل پيوند ) ، دست كم چند سانتی متر بالای سطح خاك واقع شود تا از ريشه دار شدن گياه در بالای پيوند كه ممكن است اثر پايه را خنثی كرده و نيز از گود افتادن درخت ( يعنی قرار گرفتن طوقه آن در ژرفای زياد خاك ) كه به اصطلاح باعث خفگی آن خواهد شد جلوگيری به عمل آيد .
2- در نقاطی كه باد منظم می وزد ، رشد پيوندك بايد رو به باد قرار داشته باشد تا از شكسته شدن گياه در اثر فشار باد جلوگيری گردد . در نقاط بادخيز استفاده از قيم برای نگهداری نهال ، در سال‌های اول، توصيه میشود . اين امر به ويژه برای گياهانی كه روی پايه‌های پاكوتاه كننده پيوند زده شده‌اند ، از اهميت زيادی برخوردار است .
3- پس از انجام كاشت و پر كردن گودال ، بايد با فشار دادن خاك اطراف نهال با پا يا با بيل ، خاك اطراف ريشه‌ها را بطور كامل محكم كرد تا محفظه‌های هوا در اطراف ريشه‌ها باقی نماند و همچنين مقدار نشست خاك كه در اثر آبياری به وجود می‌آيد و باعث گود افتادن نهال می‌گردد به حداقل كاهش يابد .
4- بايد بيدرنگ پس از كاشت ، نهال‌ها را آبياری كرد . در غير اينصورت درصد نهال‌هايی كه به اصطلاح نمی‌گيرند يعني خشك میشوند بالا خواهد رفت و نياز به كاشت مجدد يا واكاری خواهد بود .
5- بايد نهال‌های كشت شده را به روش‌هايی كه در بخش هرس گفته شدند پيرايش يا هرس و شكل‌دهی كرد .
.jpg)