چكيده :
در يك بررسي دو ساله با استفاده از يك طرح بلوكهاي كامل تصادفي با توزيع كرتهاي يك بار خرد شده، تاًثير دور آبياري در مرحله ابتدائي رشد بر عملكرد و اندازه غده چهار رقم سيب زميني مورد ارزيابي قرار گرفت . كرتهاي اصلي شامل دورهاي آبياري پس از سبز شدن بوته ها در پنج سطح: آبياري بعد از 160، 240، 320، 400 و 160+160 ميلي متر تبخير از تشتك كلاس A در نظر گرفته شد . ارقام مارفونا (زودرس ) ، كنكورد‌( نيمه زودرس) ، آگريا ( ميان رس ) و كوزيما ( ديررس ) در كرتهاي فرعي قرار گرفتند. پس از اعمال تنش هاي رطوبتي آبياري يكنواخت اعمال و رطوبت خاك در حد 50 درصد ظرفيت مزرعه نگه داري شد.
تجزيه مركب دو ساله نشان داد كه تنش رطوبتي اثر معني داري روي ميزان و تعداد غده هاي توليدي داشت . آبياري پس از 240 ميليمتر تبخير با 36/33 تن در هكتار عملكرد كل و توليد 04/19 تن در هكتار غده هاي درشت بالاترين ميزان توليد را داشت. تيمار 160+160 كمترين ميزان عملكرد كل و غده هاي درشت را توليد نمود. تيمارهاي آبياري از نظر توليد غده هاي بذري تفاوت معني داري نداشتند. مقايسه ميانگين وزني غده هاي توليدي نشان داد كه رقم مارفونا با عملكرد كل 26/36 و توليد 98/22 تن در هكتار غده هاي درشت نسبت به ساير ارقام برتري معني داري داشت. رقم كنكورد از نظر عملكرد كل بعد از مارفونا و نسبت به آگريا و كوزيما برتري داشت و توليد غده هاي بذري آن نسبت به ساير ارقام بالاتر بود . رقم كوزيما كمترين عملكرد غده هاي درشت را به خود اختصاص داد.
از نظر راندمان مصرف آب (W.U.C) ، تيمار آبياري پس از 400 ميليمتر تبخير با توليد 92/6 كيلوگرم غده به ازاء هر متر مكعب آب مصرفي بيشترين راندمان و تيمار160+160 با راندمان 16/5 كمترين راندمان را داشتند.

واژه هاي كليدي: ارقام سيب زميني ، تنش آبياري ، راندمان مصرف آب ، آبياري ، تبخير ، عملكرد



مقدمه:
آب مورد نياز سيب زميني در منطقه فريدن براي توليد 100 ، 6180 مترمكعب در هكتار برآورد شده است (1). نياز گياه سيب زميني به آب در طول دوره رشد متفاوت مي باشد. بطوريكه در مرحله ابتدائي رشد و نيز در مرحله رسيدن غده ها حساسيت كمتري به تنش رطوبتي دارد(دورنباس، 1979)اين در حالي است كه در ساير مراحل رشد گياه، به رطوبت بيشتري نياز دارد. از هنگام كاشت تا سبز شدن غده ها ، خاك اطراف غده مي بايست مرطوب باشد ولي نبايد اشباع گردد. همچنين از مرحله سبز شدن تا تشكيل غده ها مي بايست از آبياري زياد خودداري شود.آبياري زياد مانع تشكيل ريشه عمقي گشته و موجب تشكيل ريشه هاي ضعيف و سطحي مي گردد. (4و15). رطوبت بالا به خصوص در خاكهاي رسي مي تواند سبب كاهش تهويه خاك و اختلال در رشد گياه گردد( 7). از زمان تمايز غده ها تا نزديكي زمان بلوغ ، گياه به كم آبي حساس است و نبايد تحت تنش رطوبتي قرار گيرد(9،11،12،13و 15). تعدد آبياري در فاصله بين سبز شدن تا تشكيل غده ها نيز سبب توليد ريشه هاي ضعيف سطحي گشته و بر روي عملكرد اثر منفي مي گذارد(14).رطوبت مناسب دوره رشد سيب زميني در كنترل برخي بيمارها مؤثر است(10).
هدف اين بررسي مطالعه اثرات دور آبياري در مرحله ابتدائي رشد ( از سبز شدن تا تشكيل غده ها) برروي عملكرد ارقام محتلف سيب زميني بود.
مواد و روشها :
اين بررسي در ايستگاه فريدن اصفهان در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي با توزيع كرتهاي يك بار خرد شده، در چهار تكرار انجام گرديد.
براساس تجزيه خاك نمونه هاي مركب قبل از كاشت خاك داراي بافت لومي رسي ، با اسيديته 7/7 ، فسفر و پتاس قابل استفاده گياه به ترتيب 9/25و 410 ميلي گرم در كيلوگرم و وزن مخصوص ظاهري 3/1 گرم بر سانتيمتر مكعب با ظرفيت مزرعه 6/25 و نقطه پژمردگي دائم 6/15 درصد بود.
كاشت در ارديبهشت ماه و به روش معمول انجام شد. مصرف كود ها بر اساس توصيه ، ازت به فرم اوره در سه نوبت مساوي ، همزمان با كاشت ،‌ زمان تشكيل غده ها و 15 روز بعد، كود فسفره به فرم سوپرفسفات تريپل همزمان با كاشت و كود پتاسه به فرم سولفات پتاسيم در موقع كاشت صورت گرفت. براي تأمين عناصر ريز مغذي مورد نياز در دو نوبت اقدام به محلولپاشي مزرعه با كود كامل ريز مغذي به مقدار 4 كيلوگرم در هكتار گرديد. كشت به صورت جوي و پشته و با فواصل معين انجام گرفت .برنامه آبياري با توجه به تيمارها اعمال گرديد.
5 تيمار مختلف آبياري در كرتهاي اصلي :
تيمار I1 ، I2 ، I3 ، I4، I5: به ترتيب فاصله اولين آبياري بعد از سبز شدن پس از 160، 240، 320،400 و 160+160 ميليمتر تبخير از تشتك سپس آبياري منظم با عمق مناسب و به كمك يك دستگاه تشتك تبخير كلاس A كه در مجاورت مزرعه نصب شد انجام گرديد.
كرتهاي فرعي شامل چهار رقم سيب زميني به نام هاي مارفونا ، كنكورد ، آگريا و كوزيما بودند.
در زمان برداشت غده ها در سه اندازه درشت (‌ با قطر بيش از 55 ميليمتر )‌ ، متوسط يا بذري (‌ با قطر 55-35 ميليمتر) و ريز ( با قطر كمتر از 35 ميليمتر ) بطور جداگانه شمارش و توزين گريدند.
نتايج :
تجزيه واريانس مركب عملكردها نشان داد كه بين تيمارهاي مختلف آبياري و ارقام و همچنين اثر متقابل آنها تفاوت معني دار وجود داشت . مقايسه اثر تيمارهاي آبياري روي عملكردها ( جدول 1) نشان داد كه تيمار I2 به ترتيب باتوليد كل 2/33 و غده هاي درشت 04/19 تن در هكتار بيشترين عملكرد كل و غده هاي درشت را داشت. كمترين توليد كل و غده هاي درشت مربوط به تيماره I5 بود. توليد غده هاي بذري در تيمارهاي آبياري تفاوت معني داري نداشتند .
در بين ارقام مارفونا با ميانگين توليد 26/36 تن در هكتار غده، حداكثر عملكرد را دارا بود( جدول2). رقم كنكورد با توليد 44/30 تن در هكتار بعد از آن و در گروه b قرار گرفت. ارقام كوزيما و آگريا در گروه c قرار گرفتند. مارفونا بيشترين و كوزيما كمترين ميزان غده هاي درشت توليدي را از نظر وزني دارا بودند.
از نظر غده هاي متوسط(بذري) رقم كنكورد بيشرين عملكرد را داشت و بعد ار آن ارقام كوزيما و سپس آگريا و مارفونا قرار داشتند.
در همه ارقام تعداد غدد متوسط در صد بالاتري را نسبت به غدد ريز و درشت داشتند. اما بيشترين درصد تعداد غدد ريز توليدي در رقم كنكورد و كمترين در رقم مارفونا بود. بيشترين تعداد غدد درشت توليدي مربوط به مارفونا و كمترين مربوط به رقم كوزيما بود.
حداكثر راندمان آبياري به ميزان 92/6 كيلوگرم غده به ازاي هر مترمكعب آب مصرفي مربوط به تيمار I4 بود. تيمارهايI2 ،I3 ، I1و I5 به ترتيب با 29/6، 2./6 ، 43/5 و 16/5 كيلوگرم در متر مكعب آب در رده هاي بعدي قرار داشتند.




جدول 1- مقايسه ميانگين دو ساله عملكرد كل، غده هاي درشت و متوسط در
تيمارهاي آبياري
آبياري عملكرد كل
t/ha غده هاي درشت
t/ha غده هاي متوسط (بذري)
t/ha
I1 52/31b b24/17 a54/12
I2 a36/33 a 4./19 a58/12
I3 dc54/29 bc76/15 a18/12
I4 bc81/30 b85/16 a52/12
I5 d53/28 c83/14 a71/11
ـ مقايسه ميانگين هاي توسط آزمون دانكن در سطح 5 درصد. در هر ستون ميانگين هاي داراي حروف حرف مشترك تفاوت معني داري ندارند.




جدول2- مقايسه ميانگين دوساله عملكرد كل، غده هاي درشت و متوسط در ارقام
مختلف سيب زميني.
رقم عملكرد كل
t/ha غده هاي درشت
t/ha غده هاي متوسط (بذري)
t/ha
كنكورد b44/30 bc64/14 a87/13
مارفونا a 26/36 a98/22 c59/11
آگريا c10/28 b60/15 c03/11
كوزيما c26/28 c75/13 b74/12
ـ مقايسه ميانگين هاي متوسط آزمون دانكن در سطح 5 درصد صورت گرفت.در هر ستون هر
دو ميانگين كه داراي حداقل يك حرف مشترك هستند تفاوت معني داري نيست.


بحـث و نتيجه گيري :‌
نتايج اين بررسي نشان مي دهد كه تيمارهاي آبياري اثر معني داري بر روي عملكرد غده داشتند. زمان و ميزان مصرف آن در گياهان زراعي از اهميت زيادي برخوردار است. توسعه ريشه گياه سيب زميني در مراحل اوليه رشد تابعي از زمان آبياري است. بطوريكه اگر فواصل بين آبياري ها در مراحل اوليه رشد كافي نباشد گياه قادر به توسعه مناسب شبكه ريشه خود نبوده و رشد گياه دچار اختلال مي شود. بيشترين ميزان عملكرد غده مربوط به تيمار آبياري پس از 240 ميليمتر تبخير از تشتك ا بود. علت اين امر را مي توان در ايجاد فرصت مناسب براي توسعه شبكه ريشه گياه دانست .
واكنش ارقام مختلف از نظر دير رسي و يا زودرسي در برابر تنش آبياري مي تواند متفاوت باشد زيرا همه ارقام در يك مرحله خاص از رشد خود دچار تنش كم آبي نمي گردند. اين امر موجب مي شود كه ارقام مختلف بطور يكسان تحت تأثير دور آبياري قرار نگيرند. بطوريكه رقم مارفونا( زود رس) در تيمار I2 حداكثر عملكرد را داشت در حاليكه رقم كوزيما ( دير رس) در تيمار I4 حداكثر عملكرد را داشت. بررسي هاي انجام شده در فريدن ( 3و4 ) نشان داد كه تيمارهاي تأخير آبياري بعد از 80،160،240و 320 ميليمتر تبخيز از تشتك) بعد از سبز شدن، تقاوت معني داري در ارقام كوزيما و مورن نداشتند و لذا تيمار آبياري پس از 320 ميليمتر تبخير را توصيه نمودند.
در اين بررسي آبياري پس از 400 ميليمتر تبخير براي ارقام كوزيما و نيز آگريا مطلوب بود. ولي در ارقام مارفونا و كنكورد آبياري پس از 240 ميليمتر تبخير بطور قابل توجهي برتري خود را نشان داد.
توجه به راندمان مصرف آب نشان مي دهد كه تيمار 400 ميليمتر تبخير با تفاوت قابل توجهي نسبت به ساير تيمارها برتري دارد. كم كردن فواصل آبياري در مراحل اوليه( I5) نه تنها سبب كاهش عملكرد گرديد بلكه راندمان مصرف آب را نيز كاهش داد.
با توجه به راندمان مصرف آب اختلاف ميزان مصرف آب درتيمارI1 كه مطابق با تيمار زارعين است با تيمارهايI4,I2 به ترتيب 520 و 1350 مترمكعب در هكتار بود. اين آب درست در زماني در دسترس مي باشد كه در آبياري تكميلي گندم و جو مورد نياز مي باشد.
در مجموع مي توان گفت كه در ارقام زوردس اولين آبياري پس از پي آب را مي توان پس از 240 ميليمتر تبخير و در ارقام ديررس پس از 400 ميليمتر تبخير انجام داد اين امر موجب افزايش محصول و صرفه جوئي در مصرف آب مي گردد.


منابع مورد استفاده :
1.فرشي، علي اصغر- محمد رضا شريعتي-رقيه جاراللهي – محمدرضا قائمي –مهدي شهابي فر و ميرمسعود تولائي. 1376. برآورد آب مورد نياز گياهان عمده زراعي و باغي كشور.جلد اول، گياهان زراعي. نشر آموزش كشاورزي.
2.مرتضوي بك . احمد و همكاران. 1377. سيب زميني و يافته هاي تحقيقاتي آن در استان اصفهان.سري نشريه هاي تحقيقي –ترويجي، كتاب دوم . سازمان جهاد كشاورزي اصفهان.
3.رئيسي، فرهود. 1370. تعيين آب مصرفي سيب زميني . گزارش نهايئ بخش تحقيقات خاك و آب مركز تحقيقات كشاورزي اصفهان.
4.مرتضوي،‌احمد و فرهود رئيسي . 1375. تأثير رژيم هاي آبياري و تاريخ برداشت روي خواص كمي و كيفي ارقام سيب زميني مورن و كوزيما. گزارش نهائي بخش اصلاح و تهيه نهال و بذر ، مركز تحقيقات كشاورزي اصفهان.
5.مرتضوي .احمد و مهدي اكبري. . تأثير رژيم هاي مختلف آبياري (كم آبياري) روي ارقام تجارتي سيب زميني به روش آبياري باراني. مركز تحقيقات كشاورزي اصفهان.
6.Burton,W.C.1981.challenges for stress physiology in potato. American potato Journal 58:3-14.
7.Doorenbbos,J and a.h.Kassam.1979. Yield response to water.Food and Agriculture Organization of the United Nations. Drainage paper.No.33.Rome.
8. .Dorrnenbos,J.,and W.O.Pruitt.1981. Guide lines for predicting crop water requirements. F.A.O. Irrigation and drinage.Paper24.Rome
9.Hang,A.N and Miller,D.E.1986.Yield and physiology response of potatoes to water deficit , high frequency sprinkler irrigation. Agronomy Journal 18:436-440
10.Hooker,W.J.1981. Compendium of potato disease. American phytopathological Society.125pp
11. Gavdor, P.W., and Tanner , C.B.1476. Leaf growth, tuber growth and water potential in potaties . Crop Science 16:534-538.
12. Lynch,D,R., and Tai,G,C.C.1484. Yield and yield component respinse of eight potato genotypes to water stress . Crop Science 24:1207-1211.
13.Phene,C.J., and Sanders,D.C.1976.High –frequency trickle irrigation and row spacing effects on yield and quality of potatoes. Agronomy Journal 68:602-607.
14.Vander Zagg,D.E.1982.Planting manuring,water supply and weed control in netherland potato consultative institute.Holland.
15.Vanloon,C.D.1981.Effect of water stress on potato growth, development and yield. American potato Journal 58: 51-69.