يكي از اهداف تاكيد شده در سند چشم انداز توسعه كشور تبديل ايران به بزرگترين قدرت منطقه است . اين هدف در تفكيك هر بخش به عنوان يك برنامه راهبردي عمل مي كند. در بخش كشاورزي نيز با توجه به امكانات و مزيت هاي كشور اين هدف قابل حصول است كه بستر آن را در اختيار داريم ولي بايد در تبديل اين امكانات بالقوه به جريان فعال و اقتصادي تلاش كنيم . گزارشي كه در پي مي آيد با بررسي شاخصهاي توليد محصولات كشاورزي جايگاه بخش كشاورزي ايران را طي سال اول برنامه چهارم در منطقه و كشورهاي منتخب جهان نشان مي دهد.
    ارزش افزوده
    بررسي سهم ارزش افزوده بخش كشاورزي از توليد ناخالا داخلي نشان مي دهد كه مقدار آن در سطح جهان از حدود 6 درصد در سال 1369 به 4 درصد در سال 1383 كاهش يافته است . در خصوص ايران اين ميزان از حدود 24 درصد به 11 درصد در سال هاي مزبور رسيده است . در بين كشورهاي منطقه جنوب غربي آسيا، قرقيزستان و ازبكستان به ترتيب با 37 و 31 درصد بالاترين سهم ارزش افزوده بخش كشاورزي را از كل توليد ناخالا داخلي دارا هستند. در ساير كشورها بويژه كشورهاي توسعه يافته اين شاخص بسيار پايين تر است بطوري كه در امريكا و آلمان ، مقدار آن برابر يك درصد است . نيجريه با 17 درصد بالاترين سهم را در بين كشورهاي منتخب جهان در سال 1383 نشان مي دهد.
    همچنين رشد ارزش افزوده بخش كشاورزي دنيا طي دوره 13791369 و 13831379 مقايسه شده است . براساس اين ، طي دوره 1379 1369 رشد اين بخش در حدود 9\2 درصد بوده است كه در دوره 1383 1379 اندكي كند شده و به 5\2 درصد كاهش يافته است . رشد ارزش افزوده بخش كشاورزي ايران در دوره هاي مزبور بالاتر از متوسط جهاني آن بوده و روند آن نيز معكوس است . بطوري كه طي دوره 1379 1369 رشد سالانه آن 5\3 درصد و در دوره 13831379 به
    6 درصد بالغ مي شود. در حالي كه در كشورهاي منطقه شاهد رشدهاي منفي نيز هستيم كه در مورد عراق و فلسطين به ترتيب برابر 4\11 و 3\13 درصد طي دوره 1383 1379 است . بالاترين نرخ رشد ارزش افزوده بخش كشاورزي در اين منطقه نيز مربوط به افغانستان ، ارمنستان ، آذربايجان و قزاقستان با رشد بالاي 10 درصد است . در بين ساير كشورهاي منتخب نيز چين و روسيه به ترتيب با 4\9 و 1\6 درصد بيشترين رشد ارزش افزوده بخش كشاورزي را طي سال هاي 1383 1379 تجربه كرده اند. كشورهاي ونزوئلا و آلمان نيز به ترتيب با 2\2 و 6\0 درصد پايين ترين عملكرد را در اين خصوص نشان مي دهند.
    گندم
    ميزان توليد گندم جهان طي سال هاي
    1384 1373 (2005 1994 ) داراي برخي نوسان ها بوده است بطوري كه ميزان آن از حدود 527 ميليون تن در ابتداي دوره به 4\613 ميليون تن در سال 1997 افزايش يافت و پس از آن با روند كاهشي مواجه شد. البته در سال هاي اخير شاهد رشد مجدد توليد گندم بوده ايم بطوري كه ميزان آن نزديك به 630 ميليون تن در سال 1384 رسيده است . توليد اين محصول در ايران طي سال هاي برنامه دوم توسعه در حد 10 تا 11 ميليون تن محقق شده است . همچنين به دليل خشكسالي ، در سال هاي 1378 و 1379 توليد اين محصول با افت چشمگير به حدود 8 ميليون تن كاهش يافت . طي سال هاي 1384 1381 نيز با توجه به وضعيت مناسب آب و هوايي و اجراي طرح خودكفايي گندم شاهد رشد جهشي در توليد اين محصول در ايران بوديم بطوري كه ميزان آن در سال 1384 بالغ بر 15 ميليون تن شد.
    در بين كشورهاي حوزه آسياي جنوب غربي ، ايران در توليد گندم پس از كشورهاي تركيه و پاكستان كه توليد بالاتر از 21 ميليون تن را دارا هستند، بيشترين ميزان توليد را به خود اختصاص داده است . در بين ساير كشورهاي منتخب نيز چين ، امريكا، روسيه و فرانسه به ترتيب با 3\96 ، 1\57 ، 6\47 و 9 \ 36 ميليون تن توليد در سال 1384 جزو برترين توليدكنندگان گندم دنيا محسوب مي شوند.
    عملكرد در واحد سطح گندم جهان طي سال هاي مورد بررسي از حدود 2450 كيلوگرم در هكتار با رشد متوسط سالانه 6\1درصد به 2913 كيلوگرم در هكتار افزايش يافته است . اين شاخص در مورد ايران نيز روند رو به رشدي را نشان مي دهد. بطوري كه با وجود برخي نوسان ها، ميزان آن در سال هاي اخير بويژه در برنامه سوم توسعه بهبود يافته و از حدود 5\1 تن در هكتار به بالاتر از 2تن در هكتار رسيده است كه ميزان آن در سال 1384 در حدود 2382 كيلوگرم در هكتار بالغ شد.
    اين شاخص در مقايسه با ساير كشورهاي منطقه جنوب غربي آسيا رقم پاييني را نشان مي دهد كه اين امر بطور عمده به دليل كشت ديم بخش قابل توجهي از سطح كشت گندم در ايران است . بالاترين عملكرد در واحد سطح در اين منطقه مربوط به مصر، عربستان و ازبكستان به ترتيب با 6488، 5195 و 4118 كيلوگرم در هكتار است . در بين ساير كشورهاي منتخب نيز عملكرد كشورهاي آلمان و فرانسه با توليد حدود 7 تن گندم در هكتار بالاتر از ديگران است .
    شلتوك (برنج )
    توليد جهاني برنج كه به همراه گندم از مهم ترين غلات جهان تلقي مي شود از 6\538 ميليون تن در سال 1373 به حدود 5\618 ميليون تن در سال 1384 افزايش يافته است . در ايران نيز توليد شلتوك با وجود برخي نوسان ها از حدود 2\2 ميليون تن به 3 ميليون تن در سال 1384 رسيده است كه پس از پاكستان و مصر به ترتيب با 3\7 و 2\6 ميليون تن ، قرار مي گيرد. در بين ساير كشورهاي منتخب نيز چين و تايلند به ترتيب با 4\185 و 27 ميليون تن عمده ترين توليدكنندگان برنج محسوب مي شوند.
    عملكرد در واحد سطح شلتوك جهان از 3660 كيلوگرم در هكتار در سال 1373 روند رشد ملايمي را تجربه كرده و به 4022 كيلوگرم در هكتار در سال 1384 رسيده است . در ايران نيز اين شاخص روند مثبتي داشته و از حدود 4 تن در ابتداي دوره مورد بررسي به 8\4 تن در هكتار در سال 1384 افزايش يافته است كه در مقايسه با ساير كشورهاي منطقه در حد متوسطي قرار مي گيرد. مصر و تركيه به ترتيب با 5\9 و 1\ 6 تن در هكتار بالاترين عملكرد را در بين كشورهاي منطقه دارا هستند. در بين كشورهاي منتخب ساير مناطق جهان هم كشورهاي امريكا، كره جنوبي و چين با توليد حدود 6 تا 7 تن در هكتار بهترين وضعيت را دارا هستند.
    چغندر قند
    توليد چغندر قند كه يكي از منابع مهم تامين قند و شكر جهان محسوب مي شود طي سال هاي مورد بررسي ابتدا روند افزايشي داشته و سپس مقدار آن كاهش يافته است بطوري كه از حدود 1\255 ميليون تن در سال 1373 به 6\242 ميليون تن در سال 1384 رسيده است . در خصوص ايران نيز اين روند نوسان زيادي داشته است و به رغم توليد حدود 6 ميليون تن در سال 1381 شاهد كاهش مقدار آن به حدود 5ميليون تن در سال 1384 هستيم . با اين حال ايران بعد از تركيه كه توليد آن در سال 1384 به 5\13 ميليون تن بالغ مي شود عمده ترين توليدكننده چغندر قند در منطقه جنوب غربي آسيا محسوب مي شود. كشورهاي فرانسه ، آلمان ، امريكا و روسيه به ترتيب با 3\29 ، 4\25 ، 7\24 و 5\21 ميليون تن بيشترين ميزان توليد را در بين كشورهاي منتخب دنيا دارا هستند.
    عملكرد در واحد سطح چغندر قند در جهان از حدود 32تن در هكتار در سال 1373 به 44تن در هكتار در سال 1384 رسيده است . در ايران نيز اين رقم سير صعودي داشته و از حدود 26 تن در هكتار به 2\32 تن در هكتار افزايش يافته است كه در مقايسه با كشورهاي منطقه جنوب غربي آسيا در حد متوسط قرار مي گيرد. كشورهاي مصر، سوريه و تركيه به ترتيب با 8\48 ،46 و 6\42 تن در هكتار بالاترين عملكرد را در اين منطقه دارا هستند. در بين ساير كشورهاي منتخب نيز فرانسه ، آلمان و امريكا به ترتيب با 3\77 ، 4\59 و 3\49 تن در هكتار بهترين عملكرد را نشان مي دهند.