در طبيعت مبارزه‌ي دائمي براي ادامه زندگي در گياهان و جانوران، وسايل گوناگوني وجود دارد كه متناسب با شرايط محيط خود به تدريج به وجود آمده‌اند. سلاح گيرنده گياهان گوشت‌خوار يكي از اين وسايل است. تا كنون بيش از 500 نوع گياه گوشت‌خوار شناخته شده است. كه بيشتر آن‌ها در زمين‌هاي باتلاقي يعني جايي كه از نظر مواد غذايي فقير است، زندگي مي‌كنند. از ميان آن‌ها زندگي گياه ديونه را مورد بررسي قرار مي‌دهيم.

     گياه ديونه يا مگس‌گير، گياه كوچكي است كه در باتلاق‌هاي شمال امريكا زندگي مي‌كند. اين گياه حشرات را به وسيله برگي كه داراي دريچه است شكار مي‌كند. برگ‌هاي بيضي شكل آن روي زمين پخش مي‌شود. در وسط برگ رگبرگ ضخيمي وجود دارد كه انتهاي آن به دم‌برگ پهن ختم مي‌شود. كناره‌هاي برگ دندانه دندانه است و روي سطح بالايي برگ غده‌هاي كوچكي به رنگ قرمز وجود دارد كه شيره گوارشي(آنزيم) ترشح مي‌كند. از ميان هر نصف پهنك برگ، سه رشته كرك حساس خارج مي‌شود.

     نحوه شكار: مگس براي استفاده از شيره ترشحي گياه ديونه به سوي برگ پرواز مي‌كند، روي برگ مي‌نشيند و به تدريج حركت مي‌كند تا اين كه خرطوم مگس يا بال‌هايش به يكي از كرك‌هاي حساس گياه ديونه برخورد مي‌كند. يك نيمه پهنك برگ، روي نيمه‌ي ديگر بسته مي‌شود و مگس اسير مي‌گردد. مگس براي آزادي تلاش زياد مي‌كند اما هرچه بيشتر تلاش كند كرك‌هاي حساس بيشتر تحريك مي‌شوند و دو نيم پهنك برگ، بيشتر به هم مي‌چسبند. كرك‌هاي حساس يكي بعد از ديگري به بدن مگس فرو مي‌روند و جان او را مي‌گيرد. بدن مگس آغشته به شيره گوارشي مي‌گردد. بعد از چند ساعت برگ باز مي‌شود و پهنك به شكل اول درمي‌آيد. قسمت‌هاي سخت بدن باقي مي‌ماند و بقيه به وسيله سلول‌هاي برگ جذب مي‌شود.

     چارلزداروين (12 فوریه، ۱۸۰۹ - ۱۹ آوریل، ۱۸۸۲ دانشمند و زیست‌شناس انگلیسی و بنیانگذار نظریهٔ تکامل است. او کتابی با عنوان اصل انواع دارد.) در مورد گياه ديونه آزمايش‌هاي زير را انجام داده است:"برگ در مقابل دميدن عكس‌العمل از خود نشان نداد و برگ‌ها روي هم بسته نشد. اما كافي است كه مگس به يكي از كرك‌هاي حساس برخورد نمايد، برگ فورا" حركت مي‌كند. هم‌چنين برگ در مقابل قطره‌هاي آب فواره كه ضربه وارد مي‌كرد، بي‌علاقه بود"

     از اين آزمايش معلوم مي‌شود كه برگ گياه ديونه در مقابل باد و باران از خود حساسيت نشان نمي‌دهد. مي‌توان گفت كه برگ بيهوده و بدون نتيجه بسته نمي‌شود. معلوم مي‌شود كه كرك‌هاي حساس برگ گياه در مقابل طعمه از خود حساسيت نشان مي‌دهند.

     داروين در آزمايش ديگر ثابت كرد كه اگر روي برگ گياه ديونه يك قطعه كوچك سنگ، يك قطعه چوب، يك تكه شيشه و يا يك قطعه چوپ پنبه قرار دهيم برگ از خود عكس‌العمل نشان نمي‌دهد و شيره گوارشي ترشح نمي‌كند. اما اگر روي برگ يك قطعه گوشت يا يك تكه تخم‌ مرغ پخته سفت و يا حتي يك قطعه كاغذ آب خشك‌كن كه در آب گوشت وارد كرده باشيم، قرار دهيم برگ از خود عكس‌العمل نشان مي‌دهد و بسته مي‌شود و سلول‌هاي ترشحي سطح بالايي برگ شيره گوارشي ترشح مي‌كند و سطح آن از شيره گوارشي پوشيده مي‌گردد.

     پس نتيجه مي‌گبريم كه كرك‌هاي حساس و غده‌هاي ترشحي گياه ديونه در مقابل محرك‌هايي از خود عكس‌العمل نشان مي‌دهد كه بتواند آن‌ها را جذب كند اما در مقابل محرك‌هايي كه براي او فايده‌اي نداشته باشد پاسخ نمي‌دهد.

در گياهان حشره خوار مانند دروزرا(Drosera) ، ديونه(Dionea) ، نپنتس(Nepenthes) ، ساراسنيا(Sarracenia) و توبريزه(Utricularia) دگرگوني هاي ويژه اي در برگ به وجود آمده و برگ ها براي شكار متناسب شده اند. اين ويژگي ها در جهت جلب شكار ، به دام انداختن و گوارش آن و مهيا شدن براي شكار مجدد است. در نپنتس و ساراسنيا ، برگ به صورت اندام كوزه مانندي درآمده جلب شكار ، به تله انداختن و گوارش آن را به خوبي انجام مي دهد. برگ دروزرا گرد بوده و داراي رشته هاي حساس است كه براي درگير كردن حشرات به كار مي رود. در بعضي از آن ها كرك هاي روي برگ ، ماده ي چسبنده اي ترشح مي كنند كه موجب گرفتار شدن حشره مي شود. در ديونه حاشيه ي برگ شانه مانند و داراي پهنك دوبخشي بوده ، حول لولايي كه همان رگبرگ اصلي است تا مي شود. اگر حشره اي روي برگ ديونه قرار گيرد به مدت كمتر از يك ثانيه برگ تا شده و حشره به دام مي افتد. برگ گياهي آبزي به نام توبريزه به صورت آبدانك كوچكي درآمده ، دهانه ي آن با تحريك حشرات آبزي و لارو آن ها و دياتوم ها باز شده و عامل محرك را به داخل مي كشد. بسته شدن دهانه حدود يك هزارم ثانيه طول مي كشد.

برگ گياهان حشره خوار با ترشح آنزيم هاي گوارشي از بدن شكار به عنوان منبع مواد نيتروژني استفاده مي كنند.

منبع