گیاه نرگس از تيره Amaryllidaceae  و جنس Narcissus می باشد. نرگس گیاهی دائمی و پیازدار است. پیازهای آن درشت و دارای ورقه های فلسی یا مطبق است . به عبارت دیگر پیاز آن می تواند چندین سال متوالی گل دهد و گل آن همه ساله درشت تر گردد. گلهای نرگس به رنگ سفید ، زرد ، نارنجی ، کم پر و پُر پر هستند . برگهای این گیاه از بن ریشه بصورت صاف یا شیاردار بیرون می آیند و در طول ساقه قرار میگیرند.نرگس‌ها به اندازه‌های مختلف یافت می‌شوند از گلهای 12 سانتيمتري روی ساقه‌‌های 60 سانتيمتري گرفته تا گلهای 3/1 سانتيمتري روی ساقه 5 سانتيمتري.

    نرگس‌ها شاید داراي آسانترین و مطمئن‌ترین راه پرورش از میان خانواده تمام گلها هستند و برای افراد مبتدی در باغبانی ایده‌ آل است. پیاز و برگها حاوی کریستالهای سمی هستند که فقط حشرات اصلی می‌توانند بدون آسیب رساندن به آن از آن مصرف کنند هر چند ممکن است جانوران آنها را از زیر خاک بیرون بیاورند.

تکثیر نرگس‌ها

   نرگس‌‌ها به دو روش تکثیر می‌شوند:

 1- روش تکثیر غیر جنسی (تقسیم پیاز) که دقیقاً نتیجه‌اش گلی است مانند گل پیاز اصلی.

 2- روش تکثیر جنسی (دانه) که نتیجه‌اش گلهایی خواهد بود جدید و متفاوت.

   دانه‌ها در بخش تخمدان ایجاد می‌شوند این بخش متورم در پشت گلبرگهاست. پس از شکوفه کردن بخش تخمدان متورم می‌شود اما خالی از دانه است. گهگاه باد یا حشرات با آوردن گرده‌های جدید از گلهای دیگر می‌توانند باعث گرده افشانی گل در طول مدت گلدهی آن شوند. وقتی این اتفاق روی داد در تخمدان یک یا تعداد کمی دانه ایجاد می‌شود. نرگس‌های دورگه بوسیله گرده افشانی گل‌ها با تماس دادن و مالیدن دانه گرده از یک گل به کلاله گل دیگر بوجود می‌‌آیند در نتیجه تخمدان می‌تواند تا 25 دانه را در خود ایجاد کند، که هر کدام از آنها یک گیاه کامل را بوجود خواهد آورد. اما برای گلدهی گیاهی که از دانه پرورش می‌یابد باید تا 5 سال صبر کرد.

   گلدار بودن نرگس از شش هفته تا شش ماه طول می‌کشد که این بستگی به مكان جغرافيايي كشت و همچنین نوع گونه‌ای که پرورشداده مي شود دارد. بعد از گلدهی بايد اجازه داد تا گیاه نرگس پیازش را برای سال بعد بازسازی کند. برگها تا آن هنگام سبز هستند. هنگامی که برگها زرد شدند مي توان آنها را قطع كرد اما تا قبل از آن خیر.

رده بندی انواع نرگس

   رده بندی یک گونه کشت شده (قابل کشت) نرگس بر پایه توصیف و سنجش یا از یک رده بندی ارائه شده توسط فردی که گونه‌ها را به ثبت می‌رساند، پایه‌ گذاری شده است.

کد رنگ های استفاده شده برای توصیف رنگ نرگس‌ها به قرار زیر است:

W- سفید (سفید گونه)

 G- سبز

 Y- زرد

P – صورتی

 O- نارنجی

 R- قرمز

در توصیف گل نرگس هر نرگس به دو بخش تقسیم می‌ شود:

   1) گلبرگ‌ ها

   2) تاج گل

   تاج گل و گلبرگ با استفاده از حروف کد رنگ که مناسب هستند توصیف می‌شوند. نحوه نوشتاری مورد استفاده برای توصیف رده بندی نرگس به شرح زیر است:

    1- تقسیم بندی بر اساس شکل ظاهری که از 1 تا 13 شماره گذاری می‌‌شود.

    2- حرف یا حروف کد رنگ باید به درستی برگهای گلبرگ را توصیف کند و پس از آن خط تیره قرار داده مي شود.

    3- حرف یا حروف کد رنگ باید به درستی بخش تاج گل را توصیف کند.

برای مثال نرگس « زمزمۀ فرشته » از یک نوع 5 –زرد – زرد است. و به صورت زیر نمایش می‌دهند: ( 5-Y-Y)

    4- در نوع چهارم از تقسیم بندی کلی نرگس‌های دوتایی حروف کد رنگ به توصیف دقیق مخلوط گلبرگ‌ها و شبه گلبرگها که با نظم خاصی قرار گرفته‌اند می‌پردازد.

   - اگر گلبرگ و تاج گل دارای یک رنگ واحد باشد از یک کد رنگ برای رده بندی آن استفاده می‌‌شود. چه نرگس‌های وحشی و چه نرگس‌‌هایی که قابل کشت و پرورش هستند اگر دارای نامهایی با مشخصات بالا باشند به صورت طبیعی در یکی از تقسیم بندی‌های 1 تا 12 قرار می‌گیرند قسمت سیزدهم مختص نرگس‌ هایی است که دارای اصطلاحات علمی گیاه شناسی هستند.

تقسیمات سیزده گانه نرگس از روی شکل ظاهری نرگس

نوع اول- شیپوری - Trumpet Daffodils: یک گل روی ساقه، تاجی به شکل شیپور که حدوداً به اندازه گلبرگ‌ها و گاهی بلندتر از گلبرگهاست.

نوع دوم- تاج بلند - Large-Cupped Daffodils: یک گل روی ساقه که اندازه تاج آن بین يك تا دو گلبرگ کامل است.

نوع سوم- تاج کوتاه - Small-Cupped Daffodils: یک گل روی ساقه و اندازه تاج آن کمتر از بلندی گلبرگ‌هاست.

نوع چهارم- دوگانه - Double Daffodils: نرگس‌هایی که دارای گلبرگ‌ها و یا تاج خوشه‌ای هستند، و روی یک ساقه می‌تواند یک یا بیش از یک گل داشته باشد.

نوع پنجم- سه پرچمی - Triandrus Daffodils: معمولاً بیش از یک گل روی ساقه دارند. سرگل افتاده و بخش گلبرگها عموماً به صورت تاب خورده و برگشته و دارای بافتی ابریشمی است. گلهای این نوع نرگس مانند زنگ‌های آویزان است.

نوع ششم- سیکلامینوس - Cyclamineus Daffodils: یک گل روی ساقه گلبرگ ها به طور مشخصی برگشته هستند و تاج آن کشیده و باریک است (مثل این می‌ماند که گلبرگها بوسیله باد خم شده‌اند) .

نوع هفتم- جانکوئیلا - Jonquilla Daffodils: دارای گلهای کوچک و گلبرگهای پهن است . عموماً چندین گل روی ساقه است. و گلها بسیار معطر هستند. ساقه دارای مقطع عرضی گرد و بخش‌های ساقه و برگ آن نازک شبیه به نی است.

نوع هشتم- تا زِ تا - Tazetta Daffodils: عموماً دارای 3 الی 20 گل روی یک شاخه قوی است. گلها عموماً خوشبو و دارای تاج بسیار کوتاهی هستند. گلبرگ ها گرد و تا حدی مضرس هستند.

نوع نهم- شعرا - Poeticus Daffodils: عموماً یک گل روی ساقه دارد گلبرگهای سفید رنگ که در بعضی موارد با رنگ تاج در محل اتصال رنگین شده با تاج کوچک صافی که دارای لبه ‌های قرمز رنگ است. این گل معطر است.

نوع دهم- بالبوکدیم دورگه - Bulbocodium Hybrids: گلهایی کوچک شبیه « دامن دورچین » دارد.

نوع یازدهم- تاج مضرس (شکاف دار) - Split-Cupped Daffodils : لبه‌های تاج آن دارای شکاف عمیق است (معمولاً شکافها به اندازه طول تاج هستند)

نوع دوازدهم- نرگس‌های متفرقه - Miscellaneous Daffodils: نرگس‌هایی که در رده‌بندی‌های ذکر شده بناشده، و عموماً جزء نرگسهای دو رگه هستند.

نوع سیزدهم- Species, Wild Variants, and Wild Hybrids :  انواع گونه‌های وحشی و      واريته هاي دورگه

مراقبت از نرگسها

نکاتی برای موفقیت در پرورش نرگس

   ماههای مرداد و شهریور بهترین زمان برای کشت نرگس هستند تا ریشه‌ها قبل از شروع زمستان قابلیت رشد را پیدا کنند. اگر چه پیازها باید تا ماه مهر کشت شوند ولی تا آبان ماه قابل کشت هستند.

   برای کشت، پيازها بايد بطور مجزا با فاصله‌های 15 سانتيمتر در یک خاک با زهکشی خوب و مناسب کشت شوند به طوری که حدود 10 سانتيمتر خاک روی پیازها باشد. مقدار كمي کود معمولی بايد با خاک مخلوط و در زیر محل کاشت ريخته شود.

    اگر خاک رسی و سنگین است بايد مقداری شن با آن مخلوط شود تا به زهکشی خاک کمک کند. پیازها نبايد در زمینی که از آب اشباع است كاشته شوند.

   نرگس‌ها برای گلدهی سال بعد خود نیاز به انرژی سرازیر شده از ساقه و برگ به پیازها دارند. به همین دلیل برگها نبايد از محل طوقه قطع شوند چون این کار باعث ضعیف شدن پيازها می‌شود.

   هنگامی که 6 هفته سپری شد بعد از گلدهی می‌توان برگها را قطع کرد چون تأثیری بر گلدهی سال بعد ندارد.

   بعد از پژمرده شدن گلها بايد آنها را از بخش زیرین و پشت تخمدان قطع کرد.

   هر پیازی را که در ساقه و برگ آن نشانی از بیماری است  بايد از خاك خارج کرده و آن را سوزاند.

   پس از گلدهی بايدگیاه را هفته‌ای یک بار آبیاری و بوسیله کودهای غنی از پتاس تغذیه کرد تا هنگامی که برگها زرد شوند.

   تعداد زیادی از نرگس‌ها، خیلی خوب به طور طبیعی سبز شده و نیاز به جابجایی ندارند. اما اگر دسته‌های نرگس خیلی زیاد و بزرگ شده‌اند می‌توان آنها را خارج کرده و تقسیم کرد.

   پیازهای خارج شده را بايد در مکانی خنک تاریک و با تهویه مناسب تا زمان کشت بعدی ذخیره کرد.

   هم قبل از انبار کردن هم قبل از کشت دوباره، تمام پیازهایی را که هنگام لمس کردن نرم هستند یا حالت اسفنجی پیدا کرده‌اند را بايد جدا کرده و سوزاند.

   پیازهای کشت شده در گلدان (برای 16 الی 20 هفته) باید حداقل در عمق 5 تا 10 سانتی متری کاشته شوند، که این بستگی به شرایط آب و هوایی منطقه دارد.

   بهترین گونه‌ها برای پرورش بستگی به مکانی دارند که قرار است كشت شوند. اگر محیط بزرگی از زمین سبز وجود دارد كه قرار است در آنجا نرگس‌ها کشت شوند نوع « نرگس نما » بهترین نتیجه را دارد. گونه‌های مختلف نبايد در یک بخش با هم مخلوط شوند زيرا نتيجه خوبي در پي نخواهد داشت.

   برای حاشیه و کناره‌های کوچک باغهای سنگی بهتر است از انواع گونه هاي کوچک‌تر برای پرورش مانند « دو به دو » یا « پرتاب شعله » استفاده شود.

   در طول زمان پرورش، حداقل بايد دوبار بوسیله قارچ کش شاخ و برگ نرگس‌ها را سمپاشی کرد.

تعداد گونه‌های نرگس

   گیاه شناسان در تعداد گونه هاي نرگس اختلاف نظر دارند اما حداقل 25 گونه وجود دارد که بعضی از آنها با تنوع بسیار زیاد هستند و دارای چندین دورگه طبیعی هستند. با توجه به این گونه‌ها لیست بانک اطلاعاتی فعلی نرگس نمایانگر بیش از 13000 دورگه است که در بین تقسیمات رده بندی شده دوازده گانه قرار می‌گیرند.

پرورش نرگس در گلدان

   بهتر است از گلدانهای 5/7 ليتري به عنوان اندازۀ استاندارد نرگس ها و از گلدانهای 4 ليتري برای نرگس های مینیاتوری و پیازهای کوچک استفاده کرد. بهتر است گلدانها را با کلراکس ضدعفونی کرده و اجازه داد خاکشان به خوبی زهکشی شود. ترکیب خاکی که پيشنهاد مي شود عبارتست از یک بخش پرلیت و سه بخش خاک استرلیزه به علاوه یک مشت از کود 0-10-10 در انتهای گلدان بر روی یک لایۀ نازک خاک. نبايد اجازه داد پیاز های نرگس با کود تماس داشته باشند و      حتي الامكان سعی شود پیاز در يك سوم فوقانی گلدان قرار گیرد. اگر پیاز  نزدیک سطح خاک كاشته شود ریشه ها پیاز را به سمت بیرون از خاک هل می دهند. فقط بايد پیاز های متوسط را در گلدانهای 4 ليتري كاشت. براساس اندازۀ پیاز ها می توان سه الی چهار پیاز را در یک گلدان كاشت. اگر مقداری از پیاز به خارج از خاک آمد بايد خاک را به آرامی و با دقت کنار زده و پیازها را در سطوح پایین تری از خاک كاشت. برای نمایش پیاز ها ترجيحاً نبايد با هم در تماس باشند.

   معمولاً روشی که اتخاذ مي شود این است که پیاز ها حداقل به اندازه ی قطر یک پیاز از هم دور باشند و با فاصلۀ برابر از لبه های گلدان كاشته شوند. بعد از نيمه آبان بايد گلدان را آبیاری سنگین نمود و اجازه داد تا پیت ماس سطح خاک کاملا از آب اشباع شود. برای هفتۀ اول هر روز بايد آبیاری صورت گيرد. اگرخاک فوقانی گلدان در حال خشک شدن بود بايد به آن آب اضافی داد. اگر خاک قلیایی است از آنجایی که نرگس محیط اسیدی را ترجیح می دهد برای حفظ اسیدیتۀ خاک بايد برای گلدانهای 4 ليتري یک قاشق چای خوری Iron rite و دو قاشق برای گلدانهای 5/7 ليتري اضافه کرد. بعد از شکوفه زدن بايد یک مشت کود 5-10-10 به گلدان اضافه کرد. این امر با اضافه کردن کمی پتاسیم کمک می کند که گیاه برای گلدهی سال بعد پیاز خود را بازسازی کند.

   نرگس نیاز به یک دورۀ تابستانۀ گرمایی دارد. پیاز های نرگس در گلدانها و مخازن عمیق که به ریشه ها اجازۀ رشد می دهند بیشتر رشد می کنند. می توان پیاز را برای 2-3 سال در داخل گلدان نگهداری کرد. می توان پیاز ها را در آورده تمیز كرده و در یک کیسۀ کاغذی یا نایلونی ریخته برچسب زده و در یک جای خشك و خنک تا پاییز نگه داری کرد.